نود سالگی فرهنگستان ایران
پیشینة بنیانگذاری فرهنگستان در زمینة زبان و ادبیات فارسی، به بیست و نهم اردیبهشت 1314 میرسد. پیش از آن، در روزگار مظفرالدین شاه، کوششهایی برای ساماندهی به امر واژهگزینی صورت گرفت و نتیجة آن، تشکیل انجمنی با نام مجلس آکادمی به ریاست ندیمالسلطان بود. پس از آن، در سال 1303 شمسی، وزارت جنگ با همکاری وزارت معارف، انجمنی مرکب از هفت تن از افسران کارآزموده و چهارتن از ادیبان تشکیل داد که واژههایی همچون «هواپیما»، «فرودگاه»، «گردان» و «هنگ» که امروزه در زبان فارسی رایج است، از برساختههای آن انجمن است. در سالهای 1305 و 1306 شمسی نیز برخی از نخبگان ادبی و هنری و فرهنگی روزگار؛ مانند علینقی وزیری، دهخدا، حسینعلی ملّاح، ملکالشعرای بهار، سعید نفیسی، حسین گل گلاب و عبدالعظیم قریب به صورت خودجوش و از سر احساس وظیفهای ملی، انجمنی به نام آکادمی ادبیات و صنایع ظریفه (1306 – 1305) تشکیل دادند و گفتوگو دربارة رسمالخط فارسی، تدوین فرهنگ، ترجمة آثار نویسندگان خارجی؛ ازجمله مباحث طرح شده در نشستهای آن بوده است. پس از آن، گروههای دیگری برای برابرگزینی واژههای مورد نیاز رشتههای علمی و فنی به کار پرداختند و بسیاری از واژههای بیگانه را به فارسی برگرداندند ودر نوشتهها و کتابهای خود بهکار بردند. در این گزینشها و برابرسازیها، سلیقة شخصی ملاک بود و ساختههای هر گروه با گروه دیگر اختلاف بسیار داشت. چنانکه گاه برای یک واژة بیگانه، چند اصطلاح فارسی ساخته میشد و همین امر بر دشواری کار میافزود. در برخی ادارات و سازمانها؛ ازجمله دارالمعلمین عالی که مرکز آموزش علوم جدید بود، استادان و شاگردان به کار واژهگزینی پرداختند و واژههایی ساختند. در ارتش نیز اقداماتی برای واژهگزینی صورت گرفت. در سال 1313 شمسی، مدرسة عالی طب نیز با دعوت از چند تن از پزشکان و دانشمندان رشتههای وابسته، انجمنی به نام فرهنگستان طبی فراهم آورد که ترجمة کتابهای پزشکی، تهیة فرهنگ پزشکی، وضع معادل برای واژههای بیگانه، ازجمله وظایف آن بود.
در پی این اقدامات پراکنده، وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه، اساسنامهای پیشنهادی برای تشکیل انجمن برای فرهنگستان ایران، به نخستوزیر وقت، محمدعلی فروغی تقدیم کرد که در نشست 29 اردیبهشت 1314 هیأت وزیران با اصلاحاتی به تصویب رسید. اساسنامه پنجم خرداد به وزارت معارف ابلاغ شد و نخستین نشست فرهنگستان ایران در تاریخ 12 خرداد 1314 با حضور 24 تن از اعضا؛ ش امل 16 تن استاد زبان و ادب فارسی، دو افسر، دو پژشک و 4 تن از استادان رشتههای علمی و فنی، در مدرسة عالی حقوق تشکیل شد.
- رد و قبول اصطلاحات در زبان فارسی
- اختیار اصطلاحاتی در رشتههای زندگانی با سعی در اینکه حتیالامکان فارسی باشد.
- پیراستن زبان فارسی از الفاظ نامناسب خارجی
- تهیة دستور زبان
- مطالعه در اصلاح خط فارسی
از جمله مهمترین وظایفی است که برای فرهنگستان به تصویب رسیده بود.
اعضای پیوستة فرهنگستان ایران در آغاز کار عبارت بودند از: حسن نوری اسفندیاری، حکیم اعظم، محمدتقی بهار، سید نصرالله تقوی، علی اکبر سیاسی، علی اصغر حکمت، علی اکبر دهخدا، غلامرضا رشید یاسمی، صادق رضازاد شفق، غلامحسین رهنما، حسین سمیعی، عیسی صدیق، سید کاظم عصار، سید محمد فاطمی، ابوالحسن فروغی، محمدعلی فروغی، بدیع الزمان فروزانفر، عبدالعظیم قریب، حسین گل گلاب، احمد نخجوان، ولی الله نصر، سعید نفیسی، حسن وثوقالدوله. محمد قزوینی و محمدعلی جمالزاده نیز به عضویت وابستة فرهنگستان برگزیده شدند.
در سالهای بعد، برخی از استان دیگر مانند عباس اقبال آشتیانی، غلامعلی رعدی آذرخشی، احمد بهمنیار، ابراهیم پورداوود و جلالالدین همایی به عضویت پیوسته و ایرانشناسان و ادیبان برجستة خارجی؛ مانند رینولد نیکلسن، آرتور کریستن سن، هانری ماسه، یان ریپکا، لویی ماسینیون، محمد حسین هیکل، منصور بیگ فهمی، علی بیگ الجارم و محمد رفعت پاشا به عضویت وابستة فرهنگستان برگزیده شدند. فعالیت فرهنگستان ایران کمابیش تا سال 1333 ادامه داشت.
پس از آن، با توجه به لزوم حراست از زبان پرمایة فارسی و پروراندن آن برای جوابگویی به مقتضای پیشرفتهای علمی و فنی جدید، زمینة بازگشایی فرهنگستان فراهم شد و در نهم آبان 1349 با انتصاب انتصاب 11 تن؛ از جمله: یحیی ماهیار نوابی، مصطفی مقربی، صادق رضازادة شفق و ذبیح بهروز، فرهنگستان زبان ایران، تشکیل و نخستین شورای آن در 23 آبان 1349 در وزارت فرهنگ و هنر برگزار شد. فرهنگستان زبان ایران در سال 1358 در چند موسسه دیگر ادغام شد و موسسه «تحقیقات و مطالعات فرهنگی» و «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» پدید آمد. پس از آن، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1368 اساسنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی را به تصویب رساند و 17 تن از محققان ادیبان و صاحبنظران برجستة زبان و ادب فارسی را انتخاب و برای صدور حکم عضویت پیوسته در شورای فرهنگستان به ریاست جمهوری معرفی کرد. سرانجام نخستین جلسة شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در تاریخ 26 شهریور 1369 به دعوت وزارت فرهنگ و آموزش عالی در محل نهاد ریاست جمهوری برگزار شد. اعضای اولیة شورای منتخب فرهنگستان عبارت بودند از:
احمد آرام، نصرالله پورجوادی، حسن حبیبی، غلامعلی حداد عادل، بهاءالدین خرمشاهی، محمد خوانساری، محمدتقی دانشپژوه، سیمین دانشور، علی رواقی، سیدجعفر شهیدی، طاهره صفارزاده، حمید فرزام، فتحالله مجتبایی، مهدی محقق، سید محمد محیط طباطبایی، ابوالحسن نجفی و غلامحسین یوسفی.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی با کمک استادان و پژوهشگران خود، پاسدار زبان فارسی بهعنوان یکی از مهمترین مبانی هویت ما ایرانیان است.
آیین نامه فعالیت های دفتر ارتباط با فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دانشگاه ها
بازدیدها: 0
